อำเภอหาดใหญ่ก่อนที่จะมาเป็นอำเภอหาดใหญ่ที่มี 12 ตำบล 89 หมู่บ้าน และมีประชากรถึงเกือบครึ่งล้าน พบว่าในอดีต เมืองหาดใหญ่มีหมู่บ้านเก่าแก่อยู่เพียง 8 หมู่บ้านเท่านั้น นั่นคือบ้านหาดใหญ่ บ้านโคกเสม็ดชุน บ้านคลองเรียน บ้านค่าเคียน บ้านกลาง บ้านบางหัก บ้านฉาง และบ้านเกาะเลียบ โดยมีสถานีรถไฟ เป็นศูนย์กลางของชุมชน

บ้านหาดใหญ่ อยู่ทางทิศใต้ของสถานีเลียบริมฝั่งคลองเตยไปทางด้านตะวันออก (ปัจจุบันคือถนนศรีภูวนารถ) ก่อนปี พ.ศ. 2466 มีบ้านเรือนอยู่ 9 หลัง ตั้งอยู่ หมู่ที่ 3 บ้านหาดใหญ่ มีบ้านหลังแรกตั้งอยู่ฝั่งตรงข้ามกับธนาคารกรุงเทพ จำกัด (มหาชน) สาขาศรีภูวนารถ เลียบริมฝั่งคลองเตย จนถึงหลังที่ 9 ซึ่งเป็นหลังสุดท้ายตั้งอยู่ปากอุโมงค์รถไฟถนนศรีภูวนารถ ปลายถนนนิพัทธ์อุทิศ 1

บ้านโคกเสม็ดชุน อยู่ทางด้านตะวันออกเฉียงใต้ของสถานีรถไฟหาดใหญ่ มีบ้านเรือนตั้งอยู่บริเวณถนนนิยมรัฐ (หรือบริเวณที่ตั้งโรงแรมโฆษิต) ขึ้นไปทางทิศเหนือถึงที่ทำการตำรวจรถไฟจนถึงบริเวณที่ตั้งวัดโคกเสม็ดชุน (วัดโคกสมานคุณปัจจุบัน) ตลอดจนริมถนนเพชรเกษมถึงวงเวียนน้ำพุ

บ้านคลองเรียน เป็นหมู่บ้านเก่าแก่เล็ก ๆ มีวัดเก่าแก่วัดหนึ่งเรียกว่า “วัดคลองเรียน” มีอาจารย์หลวงพ่อปาน ปุญญมโน เป็นเจ้าอาวาส ท่านอาจารย์หลวงพ่อปานมีลูกศิษย์วัดประมาณ 10 คน ท่านสามารถอุปถัมภ์วัดของท่านมาเองโดยตลอด โดยการทำโรงเผาอิฐเรียกว่า “โรงเตาเผาอิฐหลวงพ่อปาน” ตั้งอยู่บริเวณโรงแรมโนราในอดีต ซึ่งบริเวณดังกล่าวนี้เรียกว่า “ปลักมดหนอย” เป็นบึงขนาดใหญ่ แต่อยู่บนพื้นที่สูง เวลาหน้าฝนเกิดน้ำท่วมชาวบ้านจะพาสัตว์เลี้ยงต่าง ๆ มาพักอาศัยอยู่ที่ปลักแห่งนี้ ต่อมาในปี พ.ศ. 2466 ท่านอาจารย์ปานได้ไปสร้างวัดใหม่ใกล้ ๆ กับละแวกหมู่บ้านเล็ก ๆ หลายหมู่บ้าน แต่ละหมู่บ้านมีผู้คนอาศัยอยู่น้อยมาก

บ้านกลาง ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของวัดโคกเสม็ดชุนมีพื้นที่เป็นนาโดยรอบหมู่บ้าน ในสมัยก่อนต้องอาศัยคันนาเป็นทางเดินไปยังหมู่บ้านต่าง ๆ ปัจจุบันก็ยังคงเป็นที่นาส่วนใหญ่ มีถนนดินลูกรังเป็นเส้นทางคมนาคมก่อนปี พ.ศ. 2466 มีบ้านเรือนอยู่ 6 หลัง

บ้านบางหัก อยู่ทางทิศเหนือของบ้านพักข้าราชการอำเภอหาดใหญ่ ปัจจุบันคือถนนสาคร - มงคล ผ่านบ้านท่าทราย และ บริเวณที่ตั้งโรงกลั่นสุรา ตรอกตะปู เลียบริมคลองอู่ตะเภา ก่อนปี พ.ศ. 2466 มีบ้านเรือนอยู่ 14 หลัง

บ้านฉาง อยู่ทางด้านตะวันออกของถนนสาครมงคล ทิศเหนือของบ้านฉางติดทุ่งนาจรดสถานีอู่ตะเภา ทิศตะวันออกติดทุ่งนาจรดทางรถไฟ ก่อนปี พ.ศ. 2466 มีบ้านเรือนอยู่ 10 หลัง

บ้านเกาะเลียบ อยู่ตอนเหนือของวัดโคกเสม็ดชุน ก่อนปี พ.ศ. 2466 มีบ้านอยู่เพียง 1 หลัง เป็นบ้านนายแก้ว นางสุ่น โยมของท่านพระครูอมรฯ วัดโคกเสม็ดชุน บ้านเกาะเลียบในสมัยนั้นมีพื้นที่เป็นนาทั้งหมด มีต้นไม้ใหญ่และต้นเตยเป็นกำแพงล้อมรอบบ้าน มีเนื้อที่ประมาณ 20 ไร่

บ้านท่าเคียน ปัจจุบัน คือ ทางไปหมู่บ้านดีแลนด์ หาดใหญ่ใน ก่อนปี พ.ศ. 2466 มีบ้านเรือนตั้งอยู่ 13 หลัง

ที่มา: https://www.hatyaifocus.com/%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1/253-%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A7-8-%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B8%9A%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B9%81%E0%B8%81%E0%B9%88%C2%A0%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%94%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%8D%E0%B9%88/