อัล อันดาลุส ยุคทองของอิสลามบนแผ่นดินยุโรป
อัล อันดาลุส ยุคทองของอิสลามบนแผ่นดินยุโรป
ย้อนรอยประวัติศาสตร์ "อัล อันดาลุส" ยุคทองทางวัฒนธรรมบนแผ่นดินสเปน ที่สรรค์สร้างโดยชาวมุสลิม
เมื่อไม่นานมานี้ ได้มีภาพข่าวของโมร็อกโก ที่ได้เฮใหญ่ในการได้รับเลือกให้เป็น เจ้าภาพฟุตบอลโลกปี 2573 ร่วมกันกับสเปนและโปรตุเกส หลังจากที่โมร็อกโก พยายามอย่างหนักเป็นเวลานับสิบปี เพื่อที่จะได้รับเลือกให้เป็นเจ้าภาพ
โมร็อกโก, สเปน, และโปรตุเกส นับว่าเป็นเพื่อนบ้าน ที่ค่อนข้างมีความสัมพันธ์ทางประวัติศาสตร์มาอย่างยาวนาน ถึงแม้ว่าจะอยู่ต่างทวีปต่างวัฒนธรรมกัน โดยโมร็อกโกอยู่ใน อัลมัฆริบ ในขณะที่สเปนและโปรตุเกส อยู่ในคาบสมุทรไอบีเรีย แต่ก็มีความสัมพันธ์กันอย่างเหนียวแน่น มิหนำซ้ำ ครั้งหนึ่งประเทศจากอัลมัฆริบนี้ ก็เคยมีอิทธิพลทางวัฒนธรรมเหนือสเปนสูงสุด ในช่วงยุคกลางด้วย ที่ซึ่งยังคงหลงเหลือรอยรากของชาวมุสลิม บนแผ่นดินสเปนจนถึงปัจจุบัน ย้อนกลับไปยังยุคทองของอิสลามจาก “อัลมัฆริบ” สู่ “อัลอันดาลุส” ที่ซึ่งทิ้งมรดกเอาไว้ให้สเปนจนถึงปัจจุบัน
- “อัลมัฆริบ” คืออะไร? มาจากไหน?
อัลมัฆริบ คือโลกตะวันตกของอิสลาม เป็นอาณาบริเวณที่ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของทะเลทรายซาฮารา และเป็นที่ตั้งของกลุ่มประเทศอาหรับชายฝั่งทะเลเมดิเตอร์เรเนียนในแอฟริกาเหนือ โดยในอดีตเป็นที่อยู่อาศัยของชาวเบอร์เบอร์ จนกระทั่งถูกรุกรานโดยชาวโรมัน จนกระทั่งถึงการรุกรานของชาวมุสลิม หลังจากการเกิดขึ้นมาของรัฐกาหลิบอุมัยยะฮ์ ที่ซึ่งยกทัพมาตีเอาดินแดนอัลมัฆริบแห่งนี้ พร้อมกับมีการอพยพของชาวอาหรับจำนวนมากเข้ามายังภูมิภาคแห่งนี้ในช่วงศตวรรษที่ 7
- ยุคทองอิสลาม : เรอเนซองส์ที่มาก่อนยุโรปหลายร้อยปี
ศตวรรษที่ 8 นับว่าเป็นศตวรรษแห่งความเจริญอีกหนึ่งศตวรรษ โดยความเจริญนี้ ไม่ได้เกิดขึ้นในภาคพื้นยุโรป หากแต่เกิดขึ้นในอาหรับ โดยเป็นเหมือนกับยุคเรอเนซองส์ของชาวอิสลาม ซึ่งมีจุดเริ่มต้นจากรัฐกาหลิบอับบาซียะฮ์ จนกระทั่งสิ้นสุดลงเมื่ออับบาซียะฮ์ล่มสลายจากการรุกรานแบกแดดของมองโกลในศตวรรษที่ 13
ในยุคทองของอิสลามนับว่ามีความเฟื่องฟูทางด้านศิลปวัฒนธรรม ตลอดจนวิชาการเป็นอย่างมาก ซึ่งมันไม่ได้กระจุกอยู่แค่ในทางตะวันออกไกล แต่ยังแพร่กระจายจากคาบสมุทรอาระเบีย มาจนถึงภูมิภาคอัลมัฆริบในแถบแอฟริกาเหนือ ติดกับทะเลเมดิเตอเรเนียน และรุกเข้าสู่คาบสมุทรไอบีเรีย หรือดินแดนสเปน จนเกิดเป็นรัฐนามว่า “อัล อันดาลุส”
- กำเนิดอันดาลูเซีย
การค้าอาจจะเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้วิทยาการของอิสลามในอัลมัฆริบแพร่ขยายสู่สเปน แต่อันที่จริงแล้ว ก่อนที่อิสลามจะเข้าสู่ยุคทองภายใต้การปกครองของกาหลิบอับบาซิยะฮ์นั้น สเปนก็ตกอยู่ภายใต้การปกครองของชาวมุสลิมมาก่อนแล้วจากการรุกรานของรัฐกาหลิบอุมัยยะฮ์ ไม่กี่สิบปีก่อนการปฏิวัติอับบาซิยะฮ์
คาบสมุทรไอบีเรียได้เผชิญหน้ากับการรุกรานของชาวมุสลิมโดยรัฐกาหลิบอุมัยยะฮ์ได้เข้าฮุบพื้นที่ส่วนใหญ่ของคาบสมุทรไอบีเรีย นำมาซึ่งการล่มสลายของอาณาจักรชาววิซิกอทสเปน พร้อม ๆ กับการจัดตั้งรัฐใหม่ภายใต้การปกครองของราชวงศ์อุมัยยะฮ์ขึ้นมานามว่า “อัล อันดาลุส” หรือ “อันดาลูเซีย” ซึ่งกินพื้นที่ทั้งหมดของโปรตุเกสและเกือบทั้งหมดของสเปนในปัจจุบัน พออุมัยยะฮ์ล่มสลายกลายมาเป็นอับบาซิยะฮ์ อัลอันดาลุสก็เลยเข้าสู่ยุคทองของโลกอิสลามไปพร้อม ๆ กันกับในแผ่นดินแม่
- เมื่อยุคทองในสเปน ไม่ได้เป็นของชาวยุโรปอย่างเดียว
ทันทีที่อัลอันดาลุส ได้เข้าสู่ยุคทองของอิสลาม ก็ได้ส่งผลดีต่อรัฐเป็นอย่างมาก ถึงแม้ว่าจะมีการเปลี่ยนมือผู้ปกครอง ในอัลอันดาลุสหลายต่อหลายครั้ง แต่ก็ไม่ได้สร้างผลกระทบร้ายแรงต่อความเป็นยุคทองแต่อย่างใด โดย วิทยาการที่ก้าวล้ำ ได้ดึงดูดให้เหล่านักวิชาการจากในยุโรป เข้ามาศึกษาตลอดจนทำงานทางด้านวิชาการด้วย
ในด้านศิลปวัฒนธรรม อัล อันดาลุสได้กลายมาเป็นแหล่งวัฒนธรรมเราสามารถพบเห็นสถาปัตยกรรมแบบอิสลามหลงเหลืออยู่ในพื้นที่เมืองต่าง ๆ ของอัลอันดาลุสในปัจจุบัน อีกทั้งในส่วนของภาษาเองก็มีคำศัพท์หลายต่อหลายคำจากภาษาอาหรับที่เข้าไปเป็นคำยืมในภาษาสเปน
โดยอัล อันดาลุสเป็นเมืองที่มีความเป็นพหุวัฒนธรรมสูง ท่ามกลางประชากรมุสลิมก็ยังคงมีชาวคริสต์ และชาวยิว อาศัยอยู่ร่วมกันในสังคมด้วย ทำให้นักประวัติศาสตร์บางกระแสให้ข้อเสนอว่าควรเรียยุคนี้ว่า “คอนวิเซนเซีย” แทนการเรียกว่ายุคทองอิสลามในสเปน
ในแง่ของเศรษฐกิจและการค้าก็นับว่ามีความน่าสนใจ เพราะอัล อันดาลุส นับว่าเป็นศูนย์กลางของการปฏิวัติเกษตรกรรมของอาหรับ เนื่องจากสภาพของพื้นที่ที่เหมาะแก่การเพาะปลูก ทำให้ผลผลิตทางการเกษตรก็เป็นอีกหนึ่งสินค้าสำคัญที่ส่งไปยังภูมิภาคอื่น ๆ ของอับบาซิยะฮ์ด้วย อีกทั้งกิจการการทำกระดาษและการพิมพ์เอง ก็มีการพัฒนาขึ้นในอับบาซิยะฮ์ เผยแพร่มาสู่อัลมัฆริบ ก่อนที่จะเข้าไปสู่ไอบีเรียและยุโรป
- ความพ่ายแพ้ต่อคาทอลิก
ดังที่กล่าวไปว่า อัลอันดาลูเซียนั้น พบการเปลี่ยนมือหลายครั้ง ตลอดจนพบกับการรบรากับกลุ่มชาวคาทอลิกจากภาคเหนือทำให้พื้นที่ของอันดาลูเซียถ่อยร่นไปเรื่อย ๆ จากการรุกรานของคาสตีลและอารากอน ที่จับมือกันขับไล่ชาวมุสลิมออกจากไอบีเรีย โดยหลังการแตกพ่ายในสมรภูมิที่กรานาดา อัล อันดาลุสก็ถึงกาลสิ้นสุด และชาวมุสลิมจำนวนไม่น้อยเลือกที่จะออกจากไอบีเรีย กลับมาสู่อัลมัฆริบ หรือแถบโมร็อกโกในปัจจุบัน
- การเลือนหายของผู้ปกครองชาวมุสลิมมรดกอิสลามในสเปน และเชื้อไฟของยุคเรอเนซองส์ในยุโรป
หลังจากที่กลุ่มรัฐคาทอลิกสเปน ได้เข้ายึดครองดินแดนของมุสลิมอันดาลุส ก็ได้ทำให้เหล่าสรรพความรู้ต่าง ๆ ที่ชาวมุสลิมเก็บเอาไว้ในบันทึกลายลักษณ์ ถูกแปลให้เป็นอักษรละติน ทำให้เป็นการพบปะกันของโลกอาหรับกับโลกยุโรป ที่ซึ่งเกิดการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมขึ้นมา
การล่มสลายของอัล อันดาลุส, การล่มสลายของคอนสแตนติโนเปิล ตลอดจนสงครามครูเสด การพบปะกัน ของตะวันออกกับตะวันตกนี้เอง นับว่าเป็นปัจจัยสำคัญที่เร่งให้เกิด การฟื้นฟูศิลปวิทยาขึ้นมาในยุโรป ทำให้เกิดการพัฒนาทางสังคมและเศรษฐกิจในยุโรปเป็นการใหญ่ และทำให้ยุโรปก้าวขึ้นมาเป็นมหาอำนาจของโลกได้ อย่างในทุกวันนี้
บทความที่น่าสนใจ
Tags: